In de aanloop naar de verkiezingen van 2019 start het kabinet een campagne tegen nepnieuws, zo kopten de media. Verwachten we hier ‘Russische toestanden’ dan? Dat nog net niet. Volgens Kajsa Ollongren hebben nepnieuwscampagnes in Nederland ‘nog geen grote negatieve impact gehad op de samenleving’. ‘Maar we moeten mensen helpen desinformatie te herkennen’, aldus de minister van Binnenlandse Zaken.

Ik ben benieuwd. Zal ongetwijfeld ook wel eens in een nep-nieuws-bericht getrapt zijn. Is dat schooljongetje echt het nieuwe vriendje van Patricia Paay? Weet ik veel. Ik stam nog uit de tijd dat de discussie ging over het spanningsveld tussen journalistiek en PR. ‘Deciding What’s News’ van prof. Gans was een standaardwerk toen ik – oké in de jaren 80 – Communicatiewetenschappen studeerde. Ik prijs mij gelukkig dat ik alleen weet hoe je écht nieuws moet maken.

Maar toch, nepnieuws is van alle tijden. Niks nieuws dus. Mits je de definitie een beetje ruim neemt. De ongewenste moeder van het nepnieuws is wellicht Orson Welles. Zijn radiohoorspel War of the Worlds bracht een natie in paniek. Duizenden hysterische Amerikanen renden de straat op omdat ze dachten dat ze écht door Marsmannetjes werden aangevallen. En dat was in 1938, lang voor de deepfakes.

Buzz Aldrin

Hoe weet je of iets non-fictie is? Wij (althans de anciens onder ons) zagen in 1969 live de Apollo 11 op de maan landen. Doch miljoenen disbelievers bestempelden de historische expeditie als bedrog. De maanwandeling van de twee astronauten zou – in opdracht van de regering – in scene zijn gezet door de beroemde filmregisseur Stanley Kubrick. In ruil mocht Kubrick een grote telelens van de NASA lenen voor het filmen van zijn meesterwerk Barry Lyndon. En oh ja, er zou spoedig een filmster tot president worden gekozen: Ronald Reagan. Wauw! Een complottheorie als de overtreffende trap van vermeend nepnieuws.

Dat waren andere tijden, terug naar de onze. Fake news heeft dezer dagen een heel andere inhoud. En is technisch gemakkelijk te maken en vooral te distribueren met al die social media. Misschien dus wel verstandig van Ollongren, die campagne. Maar zal Nederland deze serieus nemen? Ik las recent, dat we tegenwoordig eerder geneigd zijn om bedrijven te vertrouwen dan de overheid.

Anyway, uiteindelijk wordt de leugen achterhaald door de waarheid, toch? Zo leerde mijn moeder mij althans. Diezelfde moeder die mij als apie uit bed haalde om de moonwalk van Neil Armstrong en Buzz Aldrin live mee te maken. Die móet dus wel echt zijn geweest. En trouwens, dat de maan prima begaanbaar is, bewees Georges Méliès al met zijn film Le voyage dans la lune. In 1902!